زمانی فضای معماری با هر عملکردی تأثیر گذار است که افراد بدون محدودیت بتوانند از لحاظ ابعاد و تناسبات برای خود و وسایلی که نیاز دارند در آن فعالیت‌های پیش بینی شده‌ی خود را انجام دهند. در همین راستا به منظور دسترسی به ابعاد و اندازه‌ها در محیط‌های معماری بایستی ابعاد و چگونگی حرکت بدن انسان در حالات مختلف و نیز ابعاد و تجهیزات و مبلمان – با در نظر گرفتن گروه سنی و جنسی افراد استفاده کننده- را ارزیابی کنیم. در کنار ابعاد فیزیکی انسان و مبلمان استفاده شده برای کیفیت بخشی به فضا بایستی به جوانب روانی و احساسی وی هم توجهات لازم انجام گیرد. از جمله عوامل مهم و تأثیر گذار بر این جوانب تفاو تهای فرهنگی را می‌توان نام برد.
ابعاد و مقیاسهای انسانی
همان طور که ذکر کردیم محیط معماری با در نظر گرفتن ابعاد و اندازه‌های انسانی، مبلمان به کار رفته در محیط و الگوی زندگی طراحیو پیاده سازی می‌شود. مقیاس از جمله موارد مهم در این مبحث به شمار می‌رود که با مقایسه میان انداز ه ها، حجم، سطح و ابعاد مرتبط با اندازه‌های پذیرفته و شناخته شده معمولی ارتباط تنگاتنگی دارد. این اندازه‌ها، استانداردهایی می‌باشند که از مقیاس انسانی ) اِرگونومیک (نشات گرفته‌اند. در نتیجه هنگامی که یک طرح از مقیاس انسانی برخوردار می‌شود متناسب و هماهنگ با اندازه انسانی خواهد بود. هنگامی که اندازه یک جسم یا قسمتی از ساختمان بزرگ یا کوچک می‌نماید که از انداز ه های لازم برای عملکرد و یا هدفی خاص بزرگتر یا کوچکتر باشد مانند ابعاد «در» که اندازه‌های آن باید به صورتی باشد که یک انسان بالغ و وسایل خانگی بتوانند از آن رد شوند. اندازه تقریبی آن 90×120 سانتی متر می‌باشد. در صورتی که این اندازه با در نظر گرفتن همه‌ی جوانب کوچک تریا بزرگتر از آن چیزی که گفته شد باشد، غیر معقول و غیر انسانی خواهد بود. در تصاویر زیر می‌توانید ابعاد انسانی در حالات گوناگون را ملاحظه نمایید.
حتما بخوانید: درب ضد سرقت
ابعاد و اندازه فضاهای مسکونی
فضای نشیمن
همانطور که در قسمت قبلی اشاره شد، مبلمانی که در این فضامورد استفاده قرار می‌گیرد بایستی با فرهنگ افراد خانه تناسب لازم را داشته باشد. اگر ساکنین یک خانه از قالی و پشتی جهت مبلمان جهت مبلمان منزل خود استفاده کننده ابعاد این فضا یکی از اندازه‌های 6، 9 و 12 متری می‌باشد، زیرا قالی‌های ایرانی با این ابعاد تولید می‌شوند. در صورتی که جهت مبلمان فضای نشیمن از مبل استفاده شودمی توان اندازه‌ی تقریبی آن را با شناخت بیشتر ابعاد و وضعیت انسان در حالت استفاده از مبل به دیت آورد. در تصاویری که در ذیل مشاهده می‌کنید می‌توانید ابعاد بدن انسان در حالت نشسته بر روی کاناپه و مبل‌های تکی را ملاحظه فرمایید. ارتفاع صندلی معمولاً با در نظر گرفتن ارتفاع پشت زانو تا زمین مشخص می‌شود و عمق آن نیز وابسته به طول نشیمن گاه تا پشت زانو می‌باشد. بر اساس تصاویر ذیل در محیط‌هایی که افراد مذکر و مؤنث از آنها استفاده‌ی مشترک می‌نمایند، ملاک اندازه‌ای است که از دیگری بزرگتر می‌باشد.
بر اساس تصویر زیر اگر میان دو مبل تکی راحتی فضایی برای عبور لحاظ کنیم بایستی اندازه‌ی لازم بین آنها را نیز مورد توجه قرار دهیم. تأثیر متقابل بدن انسان و مبلمان در اندازه مبلها لحاظ شده و در نظر گرفته می‌شود.
ارتباطات پیرامون مبلمان، بایستی به اندازه‌ی پهنای بدن یک فرد بالغ باشد. محل در نظر گرفته شده برای میز چای خوری و مبلها نیز باید ابعاد و مقیاسهای دسترسی فرد را در بر بگیرد. بنابراین به این نحو فرد می‌تواند بدون اینکه از روی مبل برخیزد به میز دسترسی داشته باشد. در تصاویر زیر می‌توانید مبلمان راحتی و فاصله‌ها را مشاهده کنید.
معمولاً تابلوی نقاشی درنقطه ای از دیوار نصب می‌شود که ارتفاع چشم انسان در آن نقطه قرار می‌گیرد. این نکته را از یاد نبرید که ارتفاع چشم می‌تواند متغیر باشد و به همین منظور تفکیک ابعاد در نظر گرفته می شودکه در تصویر زیر می‌توانید ملاحظه نمایید. همانطور که در تصاویر زیر مشاهده می‌کنید ارتفاع و ابعاد قفسه‌ی دیواری نیز در ارتفاع‌های مختلف بر اساس جنس تعیین می‌شود.
در تصاویر زیر نیز می‌توانید فضاهای نشیمن را با ابعاد مشابه ملاحظه نمایید. این فضاها دارای محل‌های بازشوی مختلفی هستند. نحوه چیدن مبلها در هریک از آنها با دیگری متفاوت است. اما در نمونه d به علت عدم تداخل مسیرهای رفت و آمد با فضای نشیمن مناسب‌ترین طرح می‌باشد.
ابعاد و اندازه فضای غذاخوری
از جمله عوامل مؤثر و مهم که روی طر اثر گذار است تعداد افرادی است که می تواننددر این فضا از یک میز با ابعاد معین استفاده نمایند و همچنین فاصله‌های اطراف میز نیز از این جمله است. فاصله‌ای که بین لبه میز تا دیوار یا هر مانع فیزیکی دیگری تعیین می‌شود بایستی در بیرون کشیدن صندلی‌ها و همچنین عبور و چرخش یک شخص در بین صند یها و میز اختلالی ابه وجود نیاورد. در تصاویر زیر دو میز سه نفره و یک میز شش نفره که در هر یک از آنها افرادی پیرامون آنها نشسته‌اند ارائه شده است که کمک زیادی به این مبحث می‌نماید.
اندازه فضای غذاخوری با میز استفاده شده ارتباط مستقیمی دارد. اغلب میزهای شام دارای عرضی نزدیک به 4.91 سانتی متر موارد استفاده فراوانی دارند که البته این اندازه ثابت نبوده و حتی به 137 سانتیمتر نیز می‌رسد. در تصویری که در ذیل مشاهده می‌کنید یک میز چهارگوش را نشان داده‌ایم که 6 نفر می‌توانند بر روی آن غذا میل کنند.
اگر در فضای آشپزخانه میز صبحانه‌ای در نظر گرفته شود که 4 نفره است، می‌توانید از میزهایی استفاده کنید که گرد یا چهارگوش بوده و ابعاد آن در زیر آمده است.
در میزهای مربع شکل و گردی که در تصاویر بالا ملاحظه می‌کنید می‌توانید غذا را به صورت آماده سرو کنید و اگر می‌خواهید غذای راحت و خانگی صرف نمایید می‌توانید از میزی استفاده نمایید که ابعاد آن در زیر ارائه شده است.
ابعاد و اندازه صندلی‌ها بایستی به گونه‌ای طراحی شود که ستون فقرات و کمر اسیبی نبیند. میز و صندلی راحت با پیش بینی فاصله مناسب از مانع یا دیوار استفاده‌ی مطلوب‌تری خواهد داشت. در تصاویر زیر فاصله مطلوب برای عبور یک نفر یا جهت پذیرایی از میهمانان نشان داده شده است. ارتفاع مطلوب جهت نصب چراغ آویز یا سایر لوازم روشنایی بایستی به صورتی طراحی و اجرا شود که مانعی برای دید افراد به وجود نیاورد.
نمونه‌های مختلفی از انواع مبلمان در اندازه‌های متونع بر اساس ابعاد و اندازه‌های انسانی را می‌توانید در ذیل مشاهده نمایید.
در تصویر زیر حداقل اندازه‌ها و ابعاد در یک فضای غذاخوری را می‌توانید مشاهده کنید.
فضاهایی که در تصویر زیر می‌بینید هم برای غذاخوری خانواده و هم نشیمن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
همچنین ببینید: پیچ و رولپلاک نما
ابعاد و اندازه آشپزخانه
در صورتی که در ابعاد و اندازه‌های بدن افراد دقت لازم صورت گیرد، استفاده راحت از وسایل آشپزخانه، حرکت آسان و بدون مانع، دسترسی مطلوب به وسایل داخل کابینتهای بالایی و پایینی و سایر امکانات آشپزخانه امکان پذیر خواهد بود. از جمله اقداماتی که در طراحی این فضا باید در نظر گرفت حداکثر پهنا و ضخامت بدن انسان و همچنین بیرون آمدگی وسایلی است که در آشپزخانه مورد استفاده قرار گرفته است. در صورتی که کشوی کابینت‌ها، در یخچال، در ماشینهای لباس شویی و ظرفشویی باز باشند فضای ارتباطی و حرکتی را اشغال می‌کنند. در تصاویر زیر تعدادی از فواصل افقی و عمودی مورد نیاز در یک آشپزخانه برای شما ارائه شده است. فاصله‌ی میان دو پیش خوان که بر روی کابینتهای ظروف واقع شده‌اند و نیز فواصل عمودی را می‌توانید مشاهده و ارزیابی نمایید.
قفسه‌ای که ارتفاع آن به صورت خط چین نشان داده شده، در محدوده‌ای قرار دارد که کابینتهای بالایی در دسترس هستند و بیرون آمدن کشوها را سبب می‌شود. قفسه‌ای که ارتفاع آن به شکل خط پیوسته در نظر گرفته شده است اگر چه مقدار کمی بیشتر لحاظ شده است اما با این وجود برای افراد قابل دسترس است چون کابینت پایینی مشکلی برای دسترسی افراد به وجود نمی‌آورد. در تصویر زیر تعدادی از فواصل افقی و عمودی مرتبط با به پیشخوان ارائه شده است که به عنوان پیش خوان صبحانه کاربرد دارند.
در تصویر زیر یکی از انواع پیش خوان را مشاهده می‌کنید که در آن حوزه‌ی بحرانی پیش خوان کار یک کاربر بر روی آن در حالت ایستاده قابل تشخیص است. شما می‌توانید به این فضا بدون دراز کردن دست از پهلو دسترسی داشته باشید. بخشی از پیش خوان که خارج از این فضا با تلاش کمی قابل دسترس است.
در تصویری که در زیر مشاهده می‌کنید فاصله‌های لازم که در کنار ظرف شویی مورد نیاز است ارائه شده است. حداقل فاصله‌ای که به منظور پر و خالی نمودن ماشین ظرف شویی در نظر گرفته می‌شود چیزی نزدیک به 102 سانتیمتر است که این فاصله هماهنگی مورد نیاز با ابعاد بدن فرد، صفحه بیرون آمده پیش خوان و در باز شده ماشین ظرف شویی را دارا می‌باشد.
تصویری که در ذیل مشاهده می‌کنید نمای جانبی از همین محدوده کاری می‌باشد. در صورتی که بالای ظرف شویی قفسه دیواری باشد، ارتفاع روی پیش خوان تا لبه پایینی قفسه دیواری معمولاً از 56 سانتیمتر کمتر نیست.
در تصویر زیرمی توانید اندازه‌های متداول جهت کاربرد در مکان یخچال ارزیابی شده است. همانطور که می‌بینید در این تصویر یخچال بر روی زمین یا زیر پیش خوان واقع شده است. قسمت‌های سایه دار در تصویر دربرگیرنده‌ی محدوده دسترسی راحت است.
تصویر زیر روش دیگری برای نصب یخچال را ارائه داده است که در آن یخچال به دیوار نصب شده یا روی پی شخوان قرار می‌گیرد. بنابراین اغلب بخشهای آن در محدوده‌ی سایه دار واقع می‌شود.
در تصویر زیر نیز فواصلی ارائه شده است که مربوط به اجاق گاز می‌باشد. جهت کار با اجاق گاز به محدوده‌ای در حدود 102 سانتیمتر فضا نیاز دارید که در این فضا در اجاق به اسانی باز و بسته می‌شود و همچنین مطابقت مورد نیاز را با اندازه‌ها و مقیاسهای انسانی دارا می‌باشد. زمانی که شخص موقع استفاده از تجهیزات آشپزخانه قادر به داشتن محدوده حرکت و ارتباطات راحت نیست، به صورت اندامهایی که با خط چین نشان داده شده است مشخص شده است.
در این زمینه باید دقت لازم صورت گیرد که فاصله میان بخش بالایی اجاق گاز تا لبه پایینی هواکش بالای آن به حدی باشد که امکان مشاهده‌ی شعله‌های عقبی اجاق گاز برای فرد استفاده کننده مهیا باشد. در تصویر زیر تعدادی از فواصل پر کاربرد و استاندارد در محیط آشپزخانه را می‌توانید ملاحظه نمایید.
در این تصویر هم می‌توانید نمونه‌ای از طراحی آشپزخانه را مشاهده کنید که در آن تمام استانداردها و ابعاد و ضوابط رعایت شده است.
ترازهایی که برای مبلمان آشپزخانه لازم است در شکل زیر آمده است.
حتما ببینید: کف سابی
ابعاد و اندازه‌های اتاق خواب
در زندگی سنتی و در بسیاری از خانواده‌های ایرانی برای خوابیدن از تشک و لحاف‌های معمولی و قابل حمل استفاده می‌شود. استفاده از این روش فضای بیشتری را در زمانی غیر از خوابیدن در اختیار شما می‌گذارد. حدود تقریبی اتاق خوابها در این روش با در نظر گرفتن تعداد افرادی که جهت خوابیدن یک اتاق را انتخاب می‌کنند مشخص می‌شود. ولی در زمان استفاده از تخت خواب شرایط متفاوت است و ابعاد تخت خواب و تعداد افرادی که از آن بهره می‌برند در اندازه‌ی این حیطه تأثیر گذار است. اتاق‌های والدین اغلب دارای تختهای دو نفره است. در صورتی که فضای کافی در اختیار دارید می‌توانید به هرکدام از فرزندان یک اتاق خواب به همرا یک تختخواب یک نفره اختصاص دهید. اما اگر فضا کافی نیست از یک اتاق برای فرزندانتان استفاده نمایید. در هر شرایطی این نکته را در نظر بگیرید که فضای کافی برای جابه جایی و تمیز کردن اتاق در نظر بگیرید. کمدهای کشویی بایستی طوری تعبیه شوند که باز شدن کشوهای آن خللی در رفت و آمد ایجاد نکند. در تصویر زیر ابعاد انواع تخت خواب‌های یک و دو نفره را می‌توانید مشاهده نمایید.
در تصویر زیر ارتباط میان ارتفاع و زاویه‌ی دید افراد در حالت‌های مختلف از جمله نشسته، ایستاده و خوابیده در قیاس با ارتفاعات متفاوت آستانه پنجره ارائه شده است. به منظور ممانعت از دیده شدن فرد در حالت خوابیده روی تخت بایستی ارتفاع و محل پنجره را مد نظر قرار دهید. اگر دو تخت یک نفره را در یک اتاق جای داده‌اید، بایستی فاصله‌ی آ نها نسبت به هم و نیز محدوده مناسب جهت تمیز کردن زیر تختها و مرتب کرد نشان را مد نظر قرار دهید.
تخت خوابهایی وجود دارد که شما می‌توانید از فضای زیر تخت به صورت کشوهای افقی استفاده لازم را ببرید. در این حالت باید جهت دسترسی مطلوب‌تر به زیر تخت، میان تخت خواب تا دیوار یا نزدیک‌ترین مانع فیزیکی فاصله کافی. را مد نظر قرار داده و لحاظ کنیم که در تصاویر زیر قابل مشاهده است.
در این تصویر تختخوابی را می‌بینید که با فاصله کم از دیوار قرار داده شده است و شخصی به حالت زانو زده در حال مرتب نمودنان است.
فاصله لازم که جهت این عمل در نظر گرفته می‌شود 93 – 99 سانتی متر می‌باشد. اگر تخت دارای ارتفاعی در حدود 61 سانتیمتر باشد، مانند تصویر زیر تخت به صورت راحت‌تری مرتب خواهد شد.
در تصویر زیر می‌توانید فضا و فاصله لازم جهت تمیز کردن زیر تخت را مشاهده کنید که چیزی بین 121.9 تا 137.2 سانتیمتر می‌باشد.
توجه به این موضوع خالی از لطف نیست که عواملی نظیر وضعیت اتاق و طول آن و نوع جاروبرقی بر این فاصله‌ها تأثیر گذار است. در محیط اتاق خواب تخت، وسایلی مانند میز آرایش و میز تحریر هم دیده می‌شوند که محدوده کار و فعالیت در آنها و فاصله‌شان نسبت به دیگر وسایل باید مد نظر قرار گیرد. فاصله‌ای که برای میز آرایش و تخت یا نزدیک‌ترین مانع فیزیکی در نظر گرفته می‌شود حداقل 71 – 61 سانتی متر می‌باشد، البته در صورتی که هیچ حرکت و چرخشی مورد نیاز نباشد. همانطور که در تصویر می‌بینید این اندازه به حدی است که فقط دسترسی به میز و حرکاتی مثل جا به جایی روی صندلی امکان پذیر می‌شود.
در پاره‌ای از موارد با هدف استفاده‌ی حداقلی از فضا، تختهای دو نفره یا تاشو مورد استفاده قرار می‌گیرند. در شرایط کنونی می‌توانید تختهای تاشوی استاندارد را از بازار تهیه نمایید. در تصویر زیر می‌توانید انواع تختهای تاشوی دیواری بزرگسالان را مشاهده نمایید. در این تختها فرد به حالت نشسته فرض می‌شود تا بتوان در فضا و ارتفاع محدودیت‌هایی را اعمال کرد.
برای کودکان و نوجوانان نیز تختهای استاندارد تاشویی که با حجم بدن آنها تناسب لازم را دارد مورد استفاده قرار می‌گیرد. ارتفاع تخت کودکان در تخت تاشوی بالایی باید به گونه‌ای باشد که حداقل فضای لازم را اشغال کند تا متناسب با ارتفاع بدن کودک در حالت نشسته تنظیم شود و همچنین نردبان در نظر گرفته شده برای تخت خواب بالایی زیاد بلند نباشد. تصویر زیر مبرهن این موضوع است.
کمد و محفظه‌های نگهداری از لباس‌ها از جمله وسایل دیگری هستند که معمولاً در اتاق خوابها دیده می‌شوند. برخی اوقات کمدها به حدی بزرگ تعبیه می‌شوند که می‌توان در آنها به تعویض لباس پرداخت و به عنوان رختکن از آنها استفاده نمود. لباس‌ها ممکن است در یک یا دو ردیف در دو طرف کمد قرار بگیرند. مد نظر قرار دادن حرکات و تعویض لباس شرایط را برای این کمدها مناسب‌تر خواهد کرد. در تصویر زیر فواصل لازم جهت به تن کردن کت و به پا کردن جوراب تعیین شده است. اگر طبقه‌های بالا را برای وسایل و لباسهایی که کاربرد کمتری دارند مورد استفاده قرار دهید می‌توانید نتیجه‌ی مطلوب‌تری بگیرید.
در زیر نمونه‌هایی ارائه شده است که ابعاد اتاق خواب و وسایل موجود در آن را مشخص کرده است.
ابعاد و اندازه سرویسهای بهداشتی (حمام–توالت)
هم سرویسهای بهداشتی ایرانی و هم فرنگی در خانه‌های مسکونی در نظر گرفته می‌شود. معمولاً یک سرویس بهداشتی ایرانی به علاوه‌ی یک دست شویی در نزدیکی درب ورودی تعبیه می‌شود و حمام نیز در محل اتاق خواب به همراه دستشوییفرنگی لحاظ می‌شود. خانه‌هایی که دارای فضای بزرگتری هستند از یک سرویس بهداشتی در محل اتاق خواب اصلی و یک سرویس بهداشتی در محل دیگر اتاق خوابها برخوردار می‌باشند. مانند سایر موارد ابعاد و اندازه وسایلی که در محیط قرار دارند، چگونگی کاربرد تجهیزات و حرکت در آن نقش بسزایی در تعیین اندازه و ابعاد سرویسهای بهداشتی دارا می‌باشند. در پاره‌ای موارد توالت، حمام و سینک دست شویی در یک محیط تعبیه می‌شوند که بایستی با مد نظر قرار دادن عملکرد هر کدام از آنها فواصل میانی آنها را هم در نظر گرفت. در تصویری که در ذیل مشاهده می‌نمایید الزاماتی در رابطه با محل دست شویی (شست وشوی دست و صورت) ارائه شده است. در تصویر زیر اصلی‌ترین موضوع ارتفاعی است که دست شویی از سطح زمین دارا می‌باشد.
به علت اختلافات زیاد در ابعاد بدن انسان، دستشویی‌ها در اندازه‌های مختلفی ساخته می‌شوند.
همه افراد در هر قد و قامتی باید بتوانند از دستشویی استفاده کنند و ابعاد آن مورد توجه قرار گیرد. در تصویری که در زیر می‌بینید این ارتفاع ارائه شده است. آینه نیز باید در محلی مناسب نصب شود. بود.
اگر چه اندازه توالت فرنگی از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است، فضای پیرامونی آن و فاصله‌ای که از دیوار یا مانع داراست بایستی به صورتی در نظر گرفته شود که دسترسی افراد به لوازم را تسهیل کند. به تصویر زیر بنگرید.
اتاقک دوش
اتاقک دوش بر مبنای فضا و راحتی فرد می‌تواند در اندازه‌ها و ابعاد مختلف ساخته شود. در تصویر زیر ملاحظه می‌کنید که با اتخاذ فاصله 138 سانتیمتر عرض برای این فضا می‌توانید یک سطح مخصوص نشستن را داشته باشید.
برای اینکه تمام افراد در همه سن و سالی بتوانند از دوش استفاده کنند باید دوشی انتخاب کنید که ارتفاع آن قابلیت تنظیم شدن را داشته باشد. به تصویر زیر نگاه کنید.
اگر در فضای حمام از وان هم استفاده می‌کنید، مطابق تصویر زیر لازم است که ابعاد آن بر مبنای ابعاد وان های بازار تنظیم شود.
در تصویر زیر می‌توانید ابعاد و فواصل لازم در انواع حمام‌های مختلف را مشاهده نمایید.
ابعاد و اندازه فضای ورودی
ابعاد محوطه و فضای ورودی با در نظر گرفتن عملکردهایی مانند همراهی یا استقبال از مهمانان، درآوردن پالتو و پوشیدن کفش همراه است، می‌تواند بسیار متغیر باشد. در پاره‌ای از موارد درِب سرویس بهداشتی ممکن است به فضای ورودی باز شود. ابعاد و فضای این محیط می‌تواند متأثر از کمد نگهداری پالتو و لباس‌ها و جاکفشی باشد که منجر به اهمیت بیشتر آن شده است. اگر می‌خواهیم این فضا را بر حسب اینکه دو نفر در حال پوشیدن پالتو باشند و یا یک نفر در حال کفش پوشیدن و دیگری در حال عبور باشد، عرض آن باید حداقل 1.5 متر باشد. اما در صورتی که این فضا برای عبور و یا ایستادن مورد استفاده قرار گیرد، عرض آن حداقل 130 سانتیمتر لحاظ می‌شود. در تصویر زیر این مورد ارائه شده است.
ساختمان 115 » مرجع ترمووود قیمت
خوب
سلام بسیار عالی پیشنهاد میکنیم سایر استانداردها مثال هتل فرهنگسرا و غیره بتدریج به مطالب اضافه شود
با تشکر و دعای خیر پاکان استانداری
سلام ارقام در تصاویر و مات و ناخوانا است