در این نوشتار به تشریح شیوه اصولی پیاده‌سازی نقشه و تمامی نکات جانبی آن خواهیم پرداخت:
پاک‌سازی و مسطح نمودن زمین
قبل از اینکه بخواهیم نقشه را پیاده‌سازی نماییم باید زیرساخت‌ها را برای عملیات هموارسازی و پاک‌سازی محل ساختمان را مهیا نماییم که دربرگیرنده‌ی عملیات تخریب سازه‌های موجود و غیرقابل کاربرد، حذف بوته‌ها و درختان، تمیز نمودن نخاله‌ها و سنگ و کلوخ است. تخریب ساختمان‌ها بایستی با کارشناسی و مهارت انجام شود و بایستی به‌وسیله‌ی اشخاصی که در این کار تخصص دارند صورت گیرد. ریشه‌کنی درختان را می‌توان به‌وسیله ابزارهاى دستى یا مکانیکى صورت داد. بریدن درختان بزرگ باید به‌وسیله افراد متخصص انجام شود. محل ساختمان بایستی کاملاً از چمن و دیگر نباتات پاک‌سازی شود. این عمل در حقیقت جهت پاک‌سازی خاک صورت می‌گیرد. به این دلیل که این امکان وجود دارد که نزدیک به 30 سانتیمتر از خاک سطحى دربرگیرنده‌ی گیاهان زنده و نباتات باشد بنابراین خاک سطحى سست شده و به‌آسانی فشرده می‌شود که این خاک براى ساختمان‌سازی مناسب نیست. پس این خاک باید با ماشین‌آلات خاک‌برداری یا با وسایل دستى ساده مانند بیل و فرقون برداشته و به محل مناسبى برده شود. در ضمن چنان چه سطح زمین ناصاف باشد باید توسط گریدر و یا به‌وسیله ابزار دستى تسطیح و خاک‌های اضافى به مکان دیگرى برده شود.
تبلیغ: لوله بازکنی نارمک
اجرای نقشه و هدف آن
پس از اتمام مراحل مطالعه و طراحى هر طرح ساختمانى و مهیاسازی نقشه آن، بایستی جهت آغاز عملیات ساختمانى، تعیین موقعیت و محل دقیق آن بر روى زمین انجام شود. هدف از اجرای نقشه، تعیین نمودن گوشه‌ها، و محورها و اضلاع طرح روى زمین می‌باشد که توسط مترکشى یا دوربین‌های نقشه‌برداری تعیین، میخ‌کوبی و درنهایت رنگ ریزی می‌شود. به‌عبارت‌دیگر، پیاده کردن و اجرای نقشه بر روى زمین مرحله‌ای در نظر گرفته می‌شود که بین طرح و آغاز عملیات ساختمانى است. نکته‌ای که از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است این است که پیاده‌سازی نقشه بایستی مورد نظارت قرار گیرد، به این معنا که پس از میخ‌کوبی گوشه‌ها و تعیین محورها و قبل از رنگ ریزی باید با اندازه‌گیری دوباره اضلاع و زوایا، از صحت آن‌ها اطمینان حاصل شود. ولی اگر این‌طور نباشد باید اصلاح آن‌ها را در اولویت قرار دهیم. درباره‌ی اهمیت کنترل و پیاده کردن نقشه باید این مطلب ذکر شود که درصورتی‌که محل ساختمان یا ارتفاع کف آن، به‌طور صحیحی مشخص نشده باشد، زمان و هزینه‌های انجام‌شده‌ی عملیات ساختمانى، تباه‌شده و خسارات سنگینی را در پی خواهد داشت، اگر با صرف زمان کم به‌منظور نظارت بر عملیات پیاده کردن، که کارى بسیار آسان است، می‌توان از ضررهاى مادى و اتلاف وقت ممانعت نمود. پیاده کردن نقشه یک ساختمان با ابزار ساده مثل متر و ابزار دقیق همانند دوربین نقشه‌برداری و متر ممکن می‌شود.
وسایل و ابزار کار
1- شمشه
الف) شمشه‌ی چوبى و موارد استفاده‌ی آن
جنس این نوع شمشه از چوب است و در اندازه‌های گوناگون از دیدگاه مقطع و طول، مهیا شده و به‌کاربرده می‌شود. کمترین طول ممکن برای شمشه 70 سانتیمتر و بیشترین طول برای آن تا 3 متر نیز می‌باشد، همچنین حداقل ابعاد مقطع آن 3 × 3 و حداکثر 5 × 5 سانتیمتر است. این شمشه حتماً بایستی از ماشین یک گندگى عبور داده شود تا ضخامت آن همسان باشد. شمشه‌هایی که به‌وسیله‌ی رنده‌ی دستى آماده می‌شوند آن‌چنان نمی‌توانند مطمئن باشند بنابراین شمشه بایستی از چوب‌های محکم ساخته شود. کاربرد شمشه در اعمال اجرایى و نماسازى، شمشه‌گیری و تراز کردن دو نقطه با فاصله‌ی کوتاه یا بلند می‌باشد. در نگه‌داری شمشه باید کوشید. چوب شمشه باید کاملاً خشک‌شده و پس از کار آن را تمیز کرده و در مکان‌های خشک و دور از رطوبت و نم نگه‌داری نمود. این نوع شمشه را می‌توانید در تصویر زیر ببینید.
حتما ببینید: شیشه سکوریت
ب) شمشه‌ی آهنى و موارد استفاده‌ی آن
شمشه‌ی آهنى همان‌طور که در تصویر زیر نشان داده‌شده است از پروفیل‌های سبک یا قوطى فلزى به وجود آمده است و از ثبات و استحکام بالایی برخوردار است. از منظر طولى به‌مانند شمشه‌ی چوبى بوده و به‌طورمعمول جهت ساخت آن می‌توان انواع پروفیل‌ها را به کار برد، ولی مناسب‌ترین نوع آن قوطى 5 × 5 سانتیمتر است. از شمشه می‌توان به‌منظور مسطح نمودن سطوح افقى و عمودى، تراز نمودن خطوط افقى و شیب بندی‌ها و دیگر موارد استفاده نمود. این نکته نباید فراموش شود که شمشه همیشه بایستی پس از کار تمیز شود. همچنین از ضربه زدن با تیشه یا چکش روى آن بایستی جلوگیری کرد. اکنون مناسب‌ترین نوع شمشه، پروفیل‌های آلومینیومى سبک می‌باشد که بیشتر مورداستفاده‌ی استادکاران می‌باشد.
کنترل و امتحان شمشه: دو عدد شمشه را کنار یکدیگر قرار داده و در جهت طولى به یکدیگر می‌چسبانیم. یکى از شمشه‌ها را به‌اندازه‌ی 180 درجه می‌چرخانیم و بعدازاین کار دوباره به یکدیگر نزدیک می‌کنیم. اگر دو شمشه در هر دو حالت به یکدیگر چسبیده باشند شمشه‌ها سالم و درست و صاف هستند. درصورتی‌که تنها یک شمشه وجود داشته باشد، جهت ارزیابی صحت کار، شمشه را با دید چشم از جهت طولى کنترل می‌کنیم.
2- ریسمان کار و کاربرد آن:
قرقره‌ی ریسمان کار: قرقره‌ی ریسمان کار میله‌ای فلزى است که از درون استوانه‌ی فلزى می‌گذرد و دو سمت میله‌ی فلزى به دو صفحه‌ی پولکی شکل دایره‌ای مانند به قطر 2 تا 3 سانتیمتر و ضخامتی در حدود 2 میلی‌متر چسبانده شده است. وقتی دو سر میله‌ی فلزى یعنى دو سر قرقره‌ی ریسمان کار را توسط انگشتان خود بگیریم، چرخش آسان استوانه‌ی موجود در مرکز آن دور میله‌ی فلزى انجام می‌شود؛ درنتیجه ریسمان کار را به دور استوانه می‌پیچند. تا هنگامی‌که بخواهند ریسمان را به کار ببرند، دو سر قرقره‌ی ریسمان کار را می‌گیرند تا ریسمان به‌آسانی باز شود. جنس نخ و ریسمان کار به‌طورمعمول و طبیعتاً از نخ پرک و در برخی اوقات از ریسمان‌های نایلونى ساخته می‌شود. نخ پرک را در موم فرومی‌برند تا استحکام آن بالا رفته و پارگی آن به تأخیر بیافتد. ریسمان کار نباید هیچ گرهی داشته باشد و نگذارند انواع ضربه‌ها به آن‌ها وارد شود.
حتما بخوانید: نقاشی ساختمان
3- گونیا و کاربرد آن
گونیا ابزاری است که از دو ضلع عمود بر هم، از پروفیل یا تسمه و یا چوب ساخته‌شده باشد. از گونیا جهت نظارت بر قائمه بودن امتدادها استفاده می‌شود. گونیا همچنین اصطلاحى است براى 90 درجه؛ یعنى یک قائمه؛ بدین ترتیب، منظور از گونیا بودن، زاویه‌ی 90 درجه با توجه به اینکه اغلب اتاق‌هایی که ما در آن‌ها روزگار می‌گذرانیم، راهرویى که در آن راه می‌رویم، حیاطى که در آن گام برداریم، خشتى که قالب‌گیری روی آن انجام می‌شود و درنهایت به آجر مبدل می‌گردد و خلاصه تمام مصالح ساختمانى که ممکن است با آن سروکار داشته باشیم همه و همه داراى زاویه‌ای برابر 90 درجه) یک قائمه) یعنى گونیا هستند. درنتیجه گونیا استفاده بسیاری در ساختمان‌سازی دارد. در زیر می‌توانید گونیا را مشاهده نمایید.
اصولاً اجرای کارهای بنایی را با گونیا یا زاویه قائمه شروع می‌کنند و اگر قناسى در زمین وجود داشته باشد در ضخامت دیوارها چنان جاسازى می‌کنند که اتاق‌ها با زاویه‌ی 90 درجه نشان داده شوند. در ساختمان می‌توان از گونیاهاى چوبى یا گونیاهاى فلزى استفاده کرد، اما استادان خبره می‌توانند بدون گونیا همه‌جا زاویه‌ی 90 درجه بسازند. بر اساس خواص مثلث قائم‌الزاویه که » مجموع مجذور دو ضلع مساوى است با مجذور وتر«می‌توان این کار را انجام داد. شیوه‌ی کار چنین است که یک ضلع کار را 60 سانتیمتر و ضلع دیگر آن را 80 سانتیمتر قرار می‌دهند که در این صورت، وتر باید 100 سانتیمتر باشد. این اعداد را می‌توان به نسبت بزرگى و کوچکى محل کم‌وزیاد نمود و زاویه‌ی قائمه درست کرد (براى مثال، به‌جای عدد 60 می‌توان عدد،30 و به‌جای عدد 80 می‌توان عدد 40 را انتخاب کرد که وتر آن 50 سانتیمتر می‌شود) در این صورت، نیازى به گونیا نداریم. شما نیز می‌توانید ساخت گونیا با متر را در کارگاه تمرین کنید.
4- گچ
از پودر گچ به‌منظور علامت‌گذاری یا اجرای نقشه، پی‌کنی و گودبردارى بر روى زمین استفاده می‌شود. در تصویر زیر می‌توانید نمونه‌ای از گچ را مشاهده نمایید.
5- میخ و چکش
از انواع گوناگون میخ‌های آهنى نوک‌تیز و سر پهن می‌توان به‌منظور علامت‌گذاری نقاط مبنا یا یافتن کد ارتفاعى نقاط توسط دوربین نقشه‌برداری استفاده نمود. از چکش فلزى هم می‌توان جهت کوبیدن میخ‌های آهنى استفاده نمود. در تصویر زیر می‌توانید انواع چکش و میخ را مشاهده نمایید.
تبلیغات: پنجره
آشنایى با پیدا کردن بَرهاى ساختمان
نخستین گام جهت ساخت یک بنا، تعیین نمودن محدوده‌ی زمین و ساختمان است که به آن اجرای نقشه می‌گویند. به‌منظور اجرای نقشه به دو فاکتور مهم نیاز است که در اصطلاح به نام بَر و کف شناخته می‌شوند.
- بَر ساختمان عبارت است از امتداد ساختمان که در راستاى ساختمان‌های دیگر قرار دارد. بَر ساختمان را می‌توان با توجه به اصلاحی‌های منطقه بر اساس ساختمان‌های مجاور، زمین‌های مجاور، محور خیابان، تیرهاى چراغ‌برق، خطوط تلفن، جدول‌کشی خیابان به دست آورد.
- کف ساختمان در اراضى شهرى از سطح کوچه به دست می‌آید و براى جلوگیرى از آب‌گرفتگی ساختمان همواره کف باید اصطلاحاً سوار بر خیابان یا بالاتر از خیابان باشد. درصورتی‌که کف معینی نداشته باشیم بایستی به‌وسیله‌ی نقاط بنچ مارک (مرجع) کف موردنظر مشخص شود. با توجه به این دو پارامتر، پیاده کردن نقشه به دو شکل محدود و نامحدود صورت می‌گیرد.
الف) پیاده کردن محدود هنگامی رخ می‌دهد که زمین تعیین‌شده میان سایر قطعات باشد به این معنی که حدومرز زمین همسایه به‌صورت کامل معین است که در تصویر زیر ارائه‌شده است.
کنترل و نظارت بر ابعاد زمین و گونیا بودن آن در این حالت موردتوجه قرار می‌گیرد و پیاده کردن مفهوم زیادی نمی‌تواند داشته باشد و بر مبنای حدومرز موجود، می‌توان کار پی‌کنی را انجام داد.
ب) اجرای نقشه به شکل نامحدود معمولاً در زمین‌های بِکر و بیرون از شهر به کار می‌رود. در محدوده‌ی این زمین‌ها حدومرز همسایه‌ها و ارتفاع کف ساختمان معین نیست. جهت اجرای موقعیت زمین و محدوده پی‌کنی بایستی توسط امکانات نقشه‌برداری، مسیر خطوط راه مثل برق و تلفن و غیره و نقاط بنچ مارک یا مرجع موجود در منطقه، موقعیت زمین ازنظر بَر و کف تعیین شود و در ادامه به نشان‌گذاری یا رنگ ریزی محدوده‌ی زمین و محل پی‌کنی مبادرت نمود. در تصویر زیر می‌توانید این موضوع را مشاهده نمایید.
بعد از تعیین بَر و کف، ناهمواری‌های زیاد ساخت گاه تا حد ممکن هموار و مسطح شوند.
حتما ببینید: کفپوش سه بعدی
بعدازآن در راستاى بَر، ریسمان کشى شود و دو ضلع عمود بر آن به‌وسیله‌ی گونیاى بزرگ یا رابطه‌ی مثلثاتى فیثاغورث ) مثلث با اضلاع 5-4-3 یا ضرایبى از آن) ریسمان کشى شود. تصویر زیر این مورد را نشان می‌دهد.
همان‌طور که در تصویر زیر می‌بینید ضلع مقابل راستاى بَر به‌وسیله‌ی مترکشى به دست می‌آید.
جهت کنترل و ارزیابی درستی گونیاى اضلاع اجراشده، مترکشى قطرها که به آن چپ و راست کشى اطلاق می‌شود به‌کاربرده می‌شود. تصویر زیر نمایانگر این موضوع است.
پس از اجرای نقشه و موقعیت پی‌کنی بر روى زمین، جهت گم نشدن خطوط تراز و آکس ها، آن‌ها را با رنگ یا مصالح سفیدرنگ مانند گچ، آهک، پودر سنگ علامت‌گذاری کرد. این علائم در بیرون از محیط پی‌کنی در مکانی ثابت و معین درج شوند که در زمین‌های محدود به همسایه این کار به‌آسانی با درج بر دیوار همسایه‌ها انجام می‌شود؛ بدین‌جهت در صورت عدم دسترسى به سطوح ثابت در اطراف بایستی حداقل به فواصل 1 مترى از گودبردارى میخ‌کوبی و یا از خرک‌های چوبى مطابق شکل زیر به‌کاربرده می‌شود؛ به‌گونه‌ای که کوچک‌ترین آسیب و جابه‌جایی روی این نقاط ایجاد نشود و به‌عنوان دستورالعمل گودبرداری و پیاده‌سازی شالوده استفاده می‌شود.
پیاده کردن اضلاع زوایا و قوس‌ها
پیاده کردن قوس ساده با استفاده از گونیاى مساحى
قوس ساده قسمتی از کمان یک دایره را تشکیل می‌دهد که شعاع آن مشخص می‌باشد. اکنون حالت ساده‌ای را تصور می‌کنیم که در آن قطر یک دایره بر روى زمین مشخص است؛ اکنون قصد داریم نیم‌دایره یا دایره‌ای مرتبط با این قطر را بر روى زمین اجرا کنیم. اگر شعاع این دایره به‌اندازه‌ای کوچک باشد که قادر باشیم توسط نوار اندازه‌گیری کمان آن را اجرا کنیم، کار به‌آسانی به‌پیش می‌رود، ولی زمانی که به وسط این دایره نتوانیم دست بیابیم یا استقرار ناپذیر باشد دیگر نمی‌توانیم یک سر نوار اندازه‌گیری را در مرکز دایره بگیریم، سر دیگر آن را بکشیم تا به‌طور کامل صاف و افقى قرار بگیرد و سپس با چرخش حول مرکز، کمان این دایره را روى زمین اجرا کنیم. درصورتی‌که شعاع این دایره نیز بزرگ‌تر از طول نوار اندازه‌گیری ما باشد، باز هم قادر نیستیم با نوار اندازه‌گیری، مستقیماً، قوس این دایره را اجرا و پیاده‌سازی نماییم. در این صورت، بهترین و راحت‌ترین مسیر، به کار بردن گونیاى مساحى می‌باشد. در تصویر زیر نقاط A و B دو سر قطر یک دایره در نظر گرفته‌شده‌اند که قصد داریم نیم دایره‌ای که مرتبط با آن‌هاست را روى زمین اجرا نماییم.
آگاه هستیم که درصورتی‌که از هر نقطه روى محیط دایره به دو سر قطر آن دو خط متصل نماییم، زاویه‌ی ترسیم‌شده که محاطى می‌باشد 90 درجه خواهد بود، به این دلیل که هر زاویه‌ی محاطى با نصف کمان مقابل به خود مساوی می‌باشد و نصف 180 درجه می‌شود 90 درجه که کمان روبه روی تمام این زوایا یک نیم‌دایره می‌باشد و برعکس این گفته نیز اتفاق می‌افتد؛ یعنى، اگر از یک نقطه به دو سر یک پاره‌خط متصل نماییم کنیم به‌گونه‌ای که زاویه‌ی به‌دست‌آمده 90 درجه باشد، در این صورت آن نقطه روى دایره‌ای واقع است که دونقطه‌ی بیان‌شده دو سر قطر آن دایره می‌باشند.
تبلیغ: درب ضدسرقت
روش کار پیاده کردن قوس دایره به کمک گونیاى مساحى
- در دو سر قطر این دایره یعنی نقاط A و B یک ژالن قرار می‌دهیم.
- در پیرامون این پاره‌خط، در نقطه‌ای که فکر می‌کنیم در نزدیکی دایره‌ی موردنظر قرار دارد، توسط یک گونیاى مساحى که به آن یک شاقول آویخته‌ایم، به‌گونه‌ای حرکت می‌کنیم که تصویر یک ژالن بر راستای ژالن دیگر قرارگرفته و هم‌راستا باشد.
- بر مبنای دقت موردنظر در فاصله‌ای مناسب از نقطه‌ی اول، جهت یافتن نقطه‌ی دوم عمل می‌کنیم؛ به این معنا که اگر قصد داریم دقت اجرای این قوس دایره بیشتر باشد، نقطه‌ی دوم را به نقطه‌ی اول نزدیک نموده و آن را اجرا می‌کنیم. به این صورت قوس دایره از شکستگى کمترى برخوردار است.
اجرای زاویه با متر
در برخی از طرح‌ها، هم به نقطه و خط نیاز است و هم به پیاده کردن زاویه.
پیاده کردن زاویه 90 درجه (عمود) با متر (روش 5-4-3)
در این روش مطابق شکل زیر و با در نظر گرفتن قضیه‌ی فیثاغورث ((a2 = b2 + c2 توسط متر، طول‌های افقى 4، 3 و 5 مترى و یا ضرایبى از آن‌ها را روى زمین اجرا می‌نماییم (اعداد 4، 3 و 5 به اعداد فیثاغورثى مشهور شده‌اند). به‌منظور دست یافتن به این هدف مانند تصویر زیر از نقطه‌ی A روى راستای AB طول 4 متر را منفک نموده تا به نقطه‌ی B برسیم. از نقطه‌ی A کمانى به شعاع 3 متر و از نقطه‌ی B کمانى به شعاع 5 متر روى زمین اجرا می‌کنیم. از محل تقاطع این دو کمان نقطه‌ی C حاصل می‌شود. در این صورت راستای CA عمود بر راستای AB می‌باشد.
پیاده کردن زاویه‌ی نامشخص یا روش تانژانت
مطابق تصویر زیر جهت پیاده کردن یک زاویه‌ی حاده (α < 90˚) α از رابطه‌ی تانژانت در مثلث قائم‌الزاویه می‌توان بهره برد. یعنی روى راستای AB طول دلخواه AD را جدا نموده و از نقطه‌ی D به‌وسیله‌ی متر یا گونیاى مساحى عمودى به طول DC = AD × tan αبر آن خارج می‌کنیم. در این حالت زاویه α میان راستای AD و AC زاویه α در نظر گرفته‌شده می‌باشد.
ساختمان 115: نماشویی ساختمان